Culemborg telde in mijn jeugd nogal wat stadsboerderijen. Stallen, vee en mesthopen lagen tussen de huizen. Zo had je in de Zandstraat de boerderijen van Helmond, Van Meteren, De Raad en Huigen. De erven van de boeren Helmond en Van Meteren lagen aan de Oosterwal met de mesthoop achter op het erf van de boerderij, vlak bij de arbeidershuisjes die daar stonden.
Riolering in die tijd stelde niet zoveel voor. Het meeste kwam terecht in de stadsgrachten die dan ook in de zomer, wanneer de drek boven kwam drijven, vreselijk stonken. De huizen van de binnen de stadsgrachten gelegen arbeiderswijken zoals o.a. de Nieuwstraat, het Hogendorp en Achter de Vismarkt waren van zeer slechte kwaliteit en ongezond. Zo stonden de huizen van het Hogedorp niet alleen met hun keukens dicht aan het water van de stadsgrachten die verworden waren tot open riolen, maar stond het wijkje ook nog op vervuilde grond van de voormalige gasfabriek. Ook met de Culemborgse gasleidingen was alles mis. Achter de Vismarkt zijn toen nog een aantal mensen door het gas vergiftigd en overleden.
De toestand was in feite onhoudbaar geworden en het gemeentebestuur besloot dan ook de zaak definitief aan te pakken. Onder de titel ‘Culemborg verjongt zijn hart’ werd er een nieuw riool-en gasstelsel in de binnenstad aangelegd en werden hele wijken tot de grond toe afgebroken. Voormalig wethouder Janus Kerkhof zei over die tijd: “Wat er toen allemaal gebeurd is aan afbraak en opbouw… Het Hogedorp, de hele Havendijk en Achter de Vismarkt. We zijn toen verdergegaan. In de Nieuwstraat stonden allemaal oude huizen. De Zalenstraat, de Lepelstraat, de Kloosterstraat, allemaal afgebroken. Daar is alles tegen de vlakte gegaan. Al wat daar stond aan oude huizen en boerderijen hebben we afgebroken. Er zijn mooie woningwetwoningen voor terug gekomen.”
Wat echter over bleef waren de vele krotten en bouwvallen van particulieren. “Vanaf 1975 heeft het gemeentebestuur zich ingezet voor een rehabilitatiebeleid als onderdeel van het totale stadsherstel. Niet alleen zijn vele particuliere eigenaren geactiveerd om hun monumentale panden met financiële steun te herstellen, ook de gemeente zelf heeft een actief herstelbeleid gevoerd door, waar mogelijk, panden aan te kopen om deze na restauratie weer te verkopen.” Iedereen kan heden ten dage zien dat dit beleid zijn vruchten heeft afgeworpen. Uit die periode rest nog een ruïne die nodig aangepakt moet worden en dat is de voormalige wasserij van de familie Blokland in de Zandstraat. Hieronder laat ik u een aantal panden zien van voor en na de restauratie.
Jack van der Winkel
Bron: ‘Behoud van het verleden’, 10 jaar restaureren in Culemborg. Gemeente Culemborg, 1987.
“Janus Kerkhof 75 jaar vakbondslid”, FNV Culemborg en FNV Bondgenoten afd. West Betuwe.
