Kracht & Vriendschap was in 1882 de eerste sportvereniging die in Culemborg werd opgericht. Het waren de kinderen van notabelen zoals Heijmans, Van Hoytema en Verwoerd die er lid van waren en de bestuursfuncties vervulden. Toelating was slechts voorbehouden aan jongens. In het algemeen werd er in die tijd nog niets aan de lichamelijke opvoeding van kinderen gedaan.
Oprichters
De overheid wilde er geen geld in steken, mede vanwege vooroordelen die er waren. Door gymnastiek op scholen in te voeren zouden kinderen wel eens in de danslokalen terecht kunnen komen. Dat werd toen als verwerpelijk gezien. De oprichters van Kracht & Vriendschap wilden dit beeld veranderen en richtten een commissie op om gymnastiek in Culemborg maatschappelijk aanvaardbaarder te maken.
In de beginjaren werd vooral met sabels, degens, stokken en gewichten geoefend. Dat gebeurde in de gymnastiekzaal in de Stadsschool aan de Prijssestraat.
De signatuur van Kracht & Vriendschap was protestants, maar in het verenigingsleven draaide het vooral om de sport. Langzaamaan werden ook jongens uit de ‘lagere’ klassen lid. Dat kreeg in 1899 een extra impuls toen de gymnastiekvereniging DOS (Door Oefening Sterk) opging in Kracht en Vriendschap. Maar de verschillen in achtergrond begonnen op den duur toch te wringen.
In 1917 scheidde een groepje ontevreden leden zich af en richtten Kunst & Kracht op
‘Het klassenverschil is door de jaren heen verdwenen, maar er is altijd een gezonde rivaliteit gebleven,’ zegt oud-voorzitter Gerrit Stol, die ik over de historie van Kracht & Vriendschap mag interviewen.
‘Er was geen haat en nijd met Kunst & Kracht. We werkten zelfs samen en ze hadden ook goede bestuurders.’ Gerrit Stol was van 1961 tot 1983 voorzitter van Kracht & Vriendschap. Ook zijn vader, Carel Stol, was voorzitter.
Zijn moeder was leidster van de dames en meisjesafdeling, die in 1928 was opgericht. Het was daarom niet meer dan logisch dat hij en zijn twee broers lid werden van de vereniging. In 1919 kwam er nog een derde gymnastiekvereniging bij, het Rooms- Katholieke Olympia.
Kracht & Vriendschap en Kunst & Kracht hielden elkaar qua grootte ongeveer in evenwicht
‘Door de jaren heen hadden beide verenigingen gemiddeld rond de 450- 500 leden. Olympia was kleiner. We kunnen stellen dat er goed werd geturnd in Culemborg.’ Dat werd op Koninginnedag ook jaarlijks aan het publiek getoond, door het geven van demonstraties.
Aan de Westersingel liet Kracht & Vriendschap in 1928 een nieuw gebouw neerzetten. Het werd zelf gefinancierd door het uitgeven van obligaties van 25 gulden per stuk, met een gezamenlijke waarde van 8500 gulden.
Daniël van Hoytema legde de eerste steen. Vanaf dat jaar werden dames en meisjes ook toegelaten. Marie Deenik-Marks werd in 1931 lid en bleef dit 80 jaar lang, tot haar dood in 2011. Door de jaren heen kregen jongens belangstelling voor andere sporten zoals voetbal en vormden de meisjes uiteindelijk de meerderheid van het ledenbestand.
Alle activiteiten van de vereniging werden uit eigen middelen gefinancierd
‘Kracht & Vriendschap ontving geen subsidie van de gemeente. Wel kregen wij, en andere Culemborgse verenigingen, de laatste decennia ieder jaar een donatie uit de opbrengsten van de zomerkermis. Wethouders waren aanwezig op feestelijke gebeurtenissen zoals jubilea en soms op uitvoeringen.’
Toen de Vrijstadhal werd gebouwd in de wijk Voorkoop, verhuisde Kracht & Vriendschap daar in 1976 naar toe. Het gebouw aan de Westersingel was door de toename van het aantal, vooral vrouwelijke, leden te klein ge- worden. Muziekvereniging Concordia heeft hier nu haar onderkomen. ‘Het was geen gemakkelijke beslissing om het eigen gebouw te ver- ruilen voor het gebruik van de Vrijstadhal als één van de huurders. De faciliteiten waren veel beter en de toestellen moderner. Het aantal leden nam hierdoor verder toe.’
Populaire onderdelen binnen het programma- voor dames waren ‘ringzwaaien’, ‘paard- springen’, ‘brug ongelijk’ en de ‘lange mat’. De heren prefereerden de ‘brug’, de ‘rekstok’ en eveneens de ‘lange mat’. Daarnaast was er een sterke groep die ritmische gymnastiek beoefen- de, met de bal, de hoepel, het lint en de knotsen.
‘Dat kwam vooral omdat we een goede leidster hadden, Truus Lammers, die mooie uit- voeringen organiseerde.’ Kracht en Vriendschap deed ook mee aan wedstrijden, vooral in het KNGV (Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Vereniging) Rayon- Zuid (met plaatsen als Vianen en Lexmond), en soms ook wel daarbuiten.
‘De regionale activiteiten bevonden zich doorgaans niet op een hoog niveau. De zogenaamde ‘selectiegroepen’ van Petronel Roodenburg staken er echter met kop en schouders bovenuit. Toch was het bestuur van mening dat gymnastiek voor iedereen in Culemborg bereikbaar moest zijn. Dat was belangrijker dan hoog scoren tijdens wedstrijden.’
Fusie
Vanaf de jaren ‘80 kregen ook de meisjes belangstelling voor andere sporten, zoals hockey en tennis. Het ledenaantal liep terug en de contributie werd tegelijkertijd steeds hoger om de jaarlijks stijgende huur voor het gebruik van de Vrijstadhal te kunnen betalen. Al in de tijd dat Gerrit Stol voorzitter was, kwam een fusie met Kunst & Kracht regelmatig aan de orde tijdens bestuursvergaderingen.
‘Maar dat ketste iedere keer af op het cultuur- verschil. Toen de Vrijstadhal in 2010 werd afgebroken, was dat het moment waarop beide verenigingen concludeerden dat ze samen sterker stonden. Het is ook niet eenvoudig om een vereniging, die voornamelijk leunt op vrijwilligers, goed te laten draaien.’
Zo ontstond in 2011 de gymnastiekvereniging Sport Balans, die gebruik maakt van de nieuwe sporthal in de wijk Parijsch. Naast turnen kan er onder andere worden gekozen voor danslessen, fitness en volleybal. Niet alleen de jeugd, maar ook de oudere sportliefhebber kan er terecht. Met dit brede aanbod is de missie van de oprichters van Kracht en Vriendschap uitstekend geslaagd.
